ျမန္မာျပည္ နဲ႔ ေရေကာင္းေရသန္႔ (အပိုင္း တစ္)

ျမန္မာႏိုင္ငံ အေနနဲ႔ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ သဘာဝ ပတ္ဝန္းက်င္ကို ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေ႐ွာက္ဘို႔ အသိပညာေပး ေဆာင္းပါးေတြ ေရးလာတာ၊ NGO ေတြ ကလည္း ပတ္ဝန္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေ႐ွာက္ဘို႔ အားထုတ္ ေနၾကတာ ေတြ ကို မဂၢဇင္း ေတြမွာ ေတြ႕လာရပါတယ္။ ျပႆနာ ကိုသိေပမဲ့ အေျဖ႐ွာ ႏိုင္ဘို႔ ကေတာ့ လိုအပ္ခ်က္ေတြ ႐ွိေနဆဲပါ။

• UNICEF: Water Quality Handbook 2008 ကိုဖတ္မိ တဲ့ အခါ ဒါကို ျပန္ေရး ဘို႔ျဖစ္လာပါတယ္။ သန္႔႐ွင္းေရး အေၾကာင္းေရး ရမွာ မို႔ လက္႐ွိအေျခအေန ေတြကို တင္ျပတဲ့ အခါ ႐ြံစရာ စကားလံုးေတြ ကိုေ႐ွာင္လို႔ မရပါဘူး။ (ဒီအတြက္ေတာ့ ႀကိဳေတာင္းပန္ ထား ပါရေစ။)
• အဓိက ကေတာ့ တကယ္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ႏိုင္ဘို႔ အခက္အခဲ ေတြကို သိ႐ွိဘို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ပတ္ဝန္းက်င္ ညစ္ညမ္းမႈ က သံုးမ်ိဳးပါ။
  1. Air Pollution (ေလထု ညစ္ညမ္းမႈ)၊ Air Pollution ဆိုတာကေတာ့ ေလထဲမွာ လူ၊ တိရစာၦန္၊ အပင္ နဲ႔ ပတ္ဝန္းက်င္ ကို ထိခိုက္ပ်က္စီး ေစမဲ့ အရာဝတၳဳ ေတြ ပါဝင္ေန တာကို ေခၚပါတယ္။
  2. Water Pollution (ေရထု ညစ္ညမ္းမႈ)၊ Water Pollution ဆိုတာကေတာ့ ေရထဲမွာ လူ၊ တိရစာၦန္၊ အပင္ နဲ႔ ပတ္ဝန္းက်င္ ကို ထိခိုက္ပ်က္စီး ေစမဲ့ အရာဝတၳဳ ေတြ ပါဝင္ေန တာကို ေခၚပါတယ္။
  3. Soil Pollution (ေျမထု ညစ္ညမ္းမႈ)၊ Soil Pollution ဆိုတာကေတာ့ ေျမႀကီးထဲမွာ လူ၊ တိရစာၦန္၊ အပင္ နဲ႔ ပတ္ဝန္းက်င္ ကို ထိခိုက္ပ်က္စီး ေစမဲ့ အရာဝတၳဳ ေတြ ပါဝင္ေန တာကို ေခၚပါတယ္။
• ျမန္မာျပည္ မွာ အဓိကေတြ႔ ရမွာ က Water Pollution ျဖစ္ၿပီး Soil Pollution လည္း အတိုင္းအတာ တစ္ခုအထိ ႐ွိလာေနတာ ေတြ႔ရပါလိမ့္ မယ္။ အခုလို တစ္ကမ ၻာလုံး ပတ္ဝန္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရး ေအာ္ေနၾကတဲ့အခ်ိန္မွာေရထုညစ္ညမ္းမႈ ေလွ်ာ့ခ်ေရး အတြက္ ဘာလုပ္ၾကရင္ေကာင္းမွာလဲ။ ေရထဲကို အမိႈက္ေတြ၊ အညစ္အေၾကးေတြ မိလႅာေတြ မစြန္႔ပစ္ၾကဘို႔။ စက္႐ုံ ေတြက စြန္႔ပစ္ ပစၥည္းေတြ၊ ဓါတု အဆိပ္ေတြ မစြန္႔ ပစ္ၾကဘို႔ က အေရး ႀကီးပါ တယ္။
• ႏိုင္ငံ ရဲ့ လူဦးေရ အေတာ္မ်ားမ်ား က ျမစ္၊ေခ်ာင္း ေတြက ေရေတြကို အမွီျပဳေန ရတာပါ။ အထူးသျဖင့္ ဧရာဝတီ ျမစ္ ဆိုရင္ လူသန္းေပါင္း မ်ားစြာ ရဲ့ အသက္႐ွင္ေရး အတြက္ ေသာက္သံုးဘို႔ သာမက စီးပြားေရး အတြက္ လည္း အေရးပါတဲ့ မိခင္ နဲ႔ တူတဲ့ ျမစ္ တစ္စင္းပါ။ ကခ်င္ျပည္နယ္ ကေန ဧရာဝတီ ျမစ္ဝကၽြန္းေပၚ ေဒသ၊ ေရငံ မထိေသးခင္ အထိ ေရခ်ိဳ ရတဲ့ ေနရာေတြမွာ ဒီျမစ္ေရကို ပဲ အဓိက ထား သံုးစြဲၾက ရပါတယ္။ ျမစ္ညာမွာ ညစ္ညမ္းမႈ ျဖစ္ခဲ့ရင္ ျမစ္ေအာက္ပိုင္း ေတြအထိ ေတာက္ေလွ်ာက္ ဒါဏ္ခံ ရမွာပါ။
• “ေရတစ္ပိႆာ႐ွိရင္ သန္႕တယ္” ဆိုတဲ့ အယူအဆ နဲ႔ ေရထဲမွာ အီးတုံး ေမ်ာလာတာ ေတြ႔တာေတာင္ မွ လက္နဲ႔ ယက္ထုတ္ ၿပီး၊ အဲဒီ ေရကို လက္ခုတ္ နဲ႔ခတ္ မ႐ြံမ႐ွာ ပလုတ္က်င္း ေနႏိုင္ ၾကတဲ့ သနားစရာ ႏိုင္ငံသားေတြ ကို အျပစ္တင္ လို႔ မျဖစ္ပါဘူး။ ဗဟုသုတ ျပည့္စံုခြင့္ေလး ေတာင္မွ မရၾက႐ွာ ေလေတာ့လည္း။
• လက္႐ွိ အေျခအေန မွာ က်န္ခဲ့ တဲ့ အႏွစ္၂၀ -ေလာက္ ကနဲ႔ ယွဥ္ရင္ ေတာင္ ငါး၊ပုစြန္ ေတြ ပို ႐ွားပါးလာတာ၊ ေရထု ပိုညစ္ညမ္း လာတာ သိသိသာသာ ေတြ႔ရမွာပါ။ ေရထုညစ္ညမ္းမႈ ကိုေလႇ်ာ့ခ်ေပးႏိုင္ဘို႔ ဟာ လက္႐ွိ လူေတြ အတြက္ သာမက ၊ အနာဂါတ္ မ်ိဳးဆက္ သစ္ေတြ အတြက္ေရာ၊ ေရေနသတၱဝါေတြ ပံုမွန္ ေပါက္ဖြား႐ွင္သန္ႏိုင္ ဘို႔ အတြက္ပါ အရမ္း အေရးႀကီးေန ပါၿပီ။ ဒီေရေတြ ကိုညစ္ညမ္း ေစတဲ့ အဓိက လက္သည္ေတြကေတာ့
  1. မိလႅာ၊ အညစ္အေၾကး
  2. အမိႈက္စြန္႔ပစ္
  3. စက္႐ံု ထုတ္ ေရဆိုး၊ အမိႈက္၊ ဓာတု အညစ္အေၾကး
  4. ပိုးသတ္ေဆး၊ အဆိပ္၊ ဓာတ္ေျမၾသဇာ။
• ဆရာဝန္ ေတြ၊ က်န္းမာေရး ဝန္ထမ္းေတြ နဲ႔ ေဆး႐ံုေတြ က အညစ္အေၾကး စနစ္တက် စြန္႔ပစ္ဘို႔ အတြက္ စံျပ ေတြျဖစ္ ရပါမယ္။ (ျပည္သူ႔ ေဆး႐ံု အနား ေရာက္ ေလ အေဝ့ မွာ မစင္နံ႔ ထြက္ ေနရင္ မေကာင္း ပါဘူး။) ေရေကာင္း၊ ေရသန္႔ ရေနဘို႔ နဲ႔ မိလႅာ စနစ္ေကာင္း ႐ွိဘို႔ ပထမ စံျပျဖစ္ေနရမဲ့ ေနရာပါ။ ဒါေပမဲ့...
  
• ေက်ာင္းဆရာ၊ ဆရာမေတြ နဲ႔ ေက်ာင္းေတြ။ ။ ဆရာ၊ ဆရာမ ေတြက ဆရာဝန္ မဟုတ္ေပ မဲ့ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး ဗဟုသုတ ျဖန္႔ ႏိုင္ဘို႔ အတြက္ အဓိက ေနရာ မွာ ရွိေနပါတယ္။ က်ေနာ္ ငယ္ငယ္ တုန္းက (ေလးတန္း၊ ငါးတန္း ေလာက္ က) အမျဖစ္သူ ေက်ာင္းဆရာမ ရဲ့ “ က်န္းမာျခင္း ႏွင့္ အသက္႐ွည္ျခင္း ” ဆိုတဲ့ စာအုပ္ ခပ္ထူထူ တစ္အုပ္ ကို အထပ္ထပ္ ဖတ္ဘူးပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ ထဲ မွာ အေျခခံ က်န္းမာေရး လိုအပ္ခ်က္ ေတြသာမက Pathogens & Parasites(ေရဂါပိုး၊ ကပ္ပါးပိုး၊ သန္ေကာင္ အမ်ိဳးမ်ိဳး၊ အစ႐ွိသည္။) ေတြကို ပံုေတြ နဲ႔ အတူ ႐ွင္းျပထားတာ ပါ။ ေက်ာင္းဆရာ၊ ဆရာမ ေတြ က တဆင့္ ပညာေပးဘို႔ ရည္႐ြယ္ဟန္ တူပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ပီတိ ကိုပဲ စားခြင့္ ရ႐ွာ ေနတဲ့ ေက်ာင္းဆရာ၊ ဆရာမ ေတြ၊ သူတို႔ ခမ်ာ ကိုယ္တိုင္ ေတာင္ လိုက္နာ ႏိုင္ပါ႔မလား။

1. မိလႅာ
   • မိလႅာ ကတစ္ဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြ ေလ်ာ့ပါးေစဘို႔ နဲ႔ လူေနမႈ အဆင့္ျမင့္လာေစ ဘို႔ မိလႅာ ကိုစနစ္တက် စြန္႔ပစ္ႏိုင္ဘို႔ လိုအပ္ပါတယ္။
   • ျမစ္၊ ေခ်ာင္းေရ ေတြကို သံုးေနၾကေပမဲ့ အိမ္သာ ေဆာက္ရင္ ေတာင္ လြယ္လြယ္ကူကူ ကမ္းနားေဘး ေရထဲ (ဒါမွမဟုတ္) ေရစပ္ မွာ ေဆာက္ၿပီး သံုးေနရက္ ၾကတုန္းပါ။ တခ်ိဳ႕ဆို အိမ္သာေတာင္ မေဆာက္ပဲ ေရက် တုန္း ေရစပ္နား မွာစြန္႔၊ ေရတက္ေတာ့ ေရထဲပါသြား တဲ့နည္းနဲ႔ ေျဖ႐ွင္းတတ္ ၾကပါေသးတယ္။ ေလွသမားေတြ လည္း ဒီလိုပါပဲ။ ေရထဲငုတ္ ၿပီး အီးပါေတာ့ လူမေပၚခင္ အီးေပၚမွာ မို႔ အီးတံုး နဲ႔လြတ္ ရာ ငုတ္ကူးတတ္ တဲ့ အက်င့္ ကို ေရနဲ႔ နီးတဲ့ ကေလးတိုင္း လိုသိပါတယ္။
   • စက္ေလွေတြ၊ ေမာ္ေတာ္ဘုတ္ ေတြ၊ သေဘာၤေတြ ကလည္း တိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြ မွာလို Sewerage Storage Tank / Treatment မပါပဲ ေရထဲ တိုက္႐ိုက္ စြန္႔ပစ္ေနတာ ပါ။ ေရနံဆီ ေဝ့ေနတဲ့ သေဘာၤဝမ္း ထဲက ေရေတြကို တုန္ကင္ နဲ႔ျမစ္ထဲ တိုက္႐ိုက္ စြန္႔ထုတ္ ပါေသးတယ္။
   • ငါးေတြက ေတာ့ သတၱဝါပီပီ မသိ႐ွာ လို႔ပဲလား၊ ဒါမွမဟုတ္ ႀကိဳက္တတ္ လို႔ပဲလားမသိ၊ အီးတံုး ေတြ႔တာနဲ႔ အားရပါးရ ဝိုင္းတြတ္ ၾကေတာ့ တာပါပဲ။ ဒီငါးေတြ ကို တံငါေတြ ဖမ္းမိေတာ့...
   • ၿမိ့ဳတစ္ခ်ိဳ႕ ကမိလႅာေတြ ကိုလည္း Sewerage Treatment Plant ကိုမျဖတ္ပဲ ေရထဲ တိုက္႐ိုက္ စြန္႔ပစ္ ေနဆဲပါ။ ရန္ကုန္က ေရဆိုးဌာန က Sewerage Treatment Plant တစ္ခုကို မၾကာခင္ က ေဆာက္လုပ္ အသံုးျပဳတဲ့ အေၾကာင္း တစ္ေနရာ မွာ ဖတ္ဘူးပါတယ္။ ဒီ Sewerage Treatment Plant ေတြဟာ အမွန္ တကယ္ လိုအပ္ခ်က္ ျဖစ္ေပမဲ့ (သယံဇာတ ၾကြယ္ဝပါလ်က္) အရာရာ လိုအပ္ေနတဲ့ ျမန္မာ ႏိုင္ငံသားေတြ အတြက္ ဦးစားေပး အေျခအေန မွာ မ႐ွိႏိုင္ ေသးပါဘူး။
   • ငယ္ငယ္တုန္း က ေက်ာင္းသြားရင္ ရထား လမ္းေပၚက ဇလီဖားတုံး (Sleepers) ေတြ အတုိင္း ေလွ်ာက္ သြားရင္ တစ္ခါတစ္ေလ အီးပံုႀကီး ေတြ ေတြ႕ရပါတယ္။ ရထားေတြေပၚ ကစြန္႔ခ် ထားခဲ့ၾကတာပါ။ ေနာက္ ခရီးသြားရတဲ့ အခါ အထူးသျဖင့္ ရန္ကုန္ ဘူတာႀကီး လို ေနရာေတြ မွာ ဒီလို အီးပံုေတြ အေျမာက္အမ်ား ႐ွိေနတာ၊ ေတြ႔ ခဲ့ ဘူးပါတယ္။ ခရီးေဝး သြားေနတဲ့ ခရီးသည္ ေတြကို အီးမပါ နဲ႔ ေျပာလို႔ မျဖစ္သလို ျဖစ္လည္း မျဖစ္သင့္ပါဘူး။ (ျမန္မာျပည္၊ ရန္ကုန္ ျပည္တြင္း ေလဆိပ္ မွာ ေလယာဥ္ေစာင့္ ေနတဲ့ (Transit) ခရီးသည္ တစ္ေယာက္ကို (လူႀကီးေတြ လာစစ္မွာမို႔လို႔ အိမ္သာပိတ္ထားေၾကာင္း)အိမ္သာသံုးခြင့္ မ႐ွိေၾကာင္း သန္႔႐ွင္းေရး သမားက ေျပာၿပီး အိမ္သာ ကိုအဝတ္နဲ႔ ခ်ည္ပိတ္ထားၿပီး ထြက္သြားခဲ့တယ္ လို႔ ၾကားဘူးပါတယ္။ အိမ္ေျခမနီး၊ ေလယာဥ္ကြင္း ေဘးမွာ ထိုင္သြား ေစခ်င္တဲ့ ပံုစံပါပဲ။ အံ့ၾသစရာ ပါ။ စကားခ်ပ္။) ဒါေပမဲ့ ဒီ Sewerage ေတြ ကို သံလမ္းေပၚ အလြတ္ မစြန္႔ပစ္ ပဲ သုိေလွာင္ၿပီး စနစ္တက် သန္႔စင္ စြန္႔ပစ္ ဘို႔ Sewerage Treatment Facilities ေတြေဆာက္လုပ္ သံုးစြဲ ေပးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
     ဒီလို ႏိုင္ငံပိုင္ သေဘာၤေတြ မီးရထားေတြ မွာ ေတာင္ သန္႔႐ွင္းမႈ ကို ထိန္းထိန္းသိမ္းသိမ္း မလုပ္ ႏိုင္ရင္ ဘယ္လိုလုပ္ လူေတြ ကို ေရေလာင္းအိမ္သာ သံုးဘို႔ ႏိႈးေဆာ္ ႏိုင္ပါ႔မလဲ။
   • ဒီလို သေဘာၤေတြ၊ မီးရထားေတြ မွာ မိလႅာ အလြတ္ စြန္႔ထုတ္ တာကို ပဲျမင္ဘူးတဲ့ ကေလးဘဝ တုန္းက က်ေနာ္ ဟာ ေလယဥ္ပ်ံ ေတြလာ ရင္လယ္ကြင္း ထဲ ေျပးထြက္ ၾကည့္တတ္ ေပမဲ့ ကိုယ့္ အထက္ တည့္တည့္ ေရာက္မွာ ေတာ့ ေၾကာက္တတ္ ပါတယ္။ (သူတို႔အီးယိုလို႔၊ ငါ႔အေပၚ အီးေတြက်လာရင္ ဒုကၡပဲ)
   • က်ေနာ္ ငယ္ငယ္ (ေျခာက္ႏွစ္သားေလာက္၊ သိတတ္ခါစ) တုန္းက အေဖက မိသားစုအတြက္ ဝါးပိုးဝါး ထက္ျခမ္းခြဲ နဲ႕ေရေလာင္း အိမ္သာ တစ္လံုး ေဆာက္ေပး ေနတုန္း သြားစပ္စု ခဲ့တာ မွတ္မိ ပါတယ္။ အီအီး ေတြ မျမင္ ရပဲ အီးပါ ရတာ စိတ္ခ်မ္းသာစရာပါ။
   • ေနာက္ ၁၉၈၀ ေလာက္မွာ အိမ္သာ ကမုတ္ ခြက္ (PVC Squatting Pan) ေတြ လိုက္ေဝေပးပါတယ္။ UNICEF က ေပးတာ လို႕ထင္ပါတယ္။ (Water Seal P-Trap) ပါတဲ့အတြက္ အနံ႕အသက္ပါနည္းပါတယ္။ မွတ္မွတ္ရရ အဲဒီ ခြက္ကို ဆယ္စု ႏွစ္ တစ္ခုေလာက္ သုံးလိုက္ရတယ္ထင္ပါရဲ႕။ က်န္တဲ့အိမ္ေတြ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ား က တကယ္ မသံုးပဲ ေရာင္းစားၾကပါတယ္။ က်ေနာ္မူလတန္း တက္တုန္းက မၾကာခန သြားညာစားေန ၾက အိမ္က တ႐ုတ္မႀကီး ျမိ့ဳ ကို ပို႔တာ ေတြ႕ခဲ့ဘူးပါတယ္။ အမွန္တကယ္ သံုးတဲ့ မိသားစုက ၁၀% ထက္ ပို က်န္မယ္လို႔ မထင္ပါဘူး။
     အိမ္သာေဆာက္ ၿပီး မထိန္းသိမ္းႏိုင္မဲ့ အတူတူ ေရာင္းစားတာ ကမွ အဓိပၸါယ္ ႐ွိအံုးမယ္ မဟုတ္လား။
     
   • ေအာက္မွာ အဲဒီ အိမ္သာ ပံု ကို မွတ္မိ သေလာက္ ျပန္တင္ ျပထားပါတယ္။ ပံုစံ ၄ -မ်ိဳး ေ႐ြးခ်ယ္ တတ္ဆင္ ႏိုင္ျပီး ႏွစ္မ်ိဳးက ေရခံ (Water Seal Trap) ပါပါတယ္။
     

     PVC WC Pan	Assembly Options
     Toilet with Offset Pit	Toilet On Pit

     
     
   • က်ေနာ္တို႔ သံုးခဲ့တာက ပထမ (A) ပံုစံပါ။ အနံ႔အသက္ ေရာ ပံုစံပါ ေကာင္းေပမဲ့ ေရေတာ့ အေတာ္ ကုန္ပါတယ္။ အဲဒီ အိမ္သာ တစ္ခါတက္ၿပီးတိုင္း ေရ ႏွစ္ဂါလံေလာက္ေလာင္းရပါတယ္။ ေရရဖို႕ မလြယ္ရင္ ဒီလို ေရေလာင္း အိမ္သာ သုံးႏိုင္ဘို႕ရာ မလြယ္ပါဘူး။ အဲဒါ ကလည္း အဓိက ျပႆနာ တစ္ခုပါပဲ။ ႐ြာေတြ မွာ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေရကို ပင္ပန္းႀကီးစြာ ခပ္ရပါတယ္။ ေရထမ္းပုံး ႏွစ္ပံုးျပည့္ဘို႔ ေရတြင္းထဲက ဂါလံပံုး နဲ႔ အႀကိမ္ႀကိမ္ ငင္ရပါတယ္။ ေခ်ာင္းေတြျမစ္ေတြ နားက လူေတြလည္း ကမ္းမတ္မတ္ကို တက္ရဆင္းရ လြယ္လွတယ္ မဟုတ္ပါဘူး။ ၿပီးရင္ အိမ္ေရာက္သည္ အထိ ခရီးေဝးေဝး ကို သယ္ရ ပါေသးတယ္။ ေရကို အဆင္သင့္ ပိုက္နဲ႔ သြယ္ မထားႏိုင္တဲ့ ေနရာမွာ အခ်ိန္ကုန္ လူပင္ပန္း မခံဘဲ ဘယ္လိုလုပ္ ေရေလာင္းအိမ္သာ သံုးႏိုင္မွာလဲ။ က်န္းမာေရး အသိပညာ ကလည္း မျပည္႕စံုေတာ့ (ျပည့္စံုခြင့္ ေလးေတာင္ မရၾက႐ွာေတာ့)…
   • ျပည္သူေတြ ယင္လံုအိမ္သာ သုံးစြဲလာႏိုင္ဘို႔ ဘာေတြ လိုအပ္ေနလဲ။ ယင္လံုအိမ္သာ၊ ေရေလာင္းအိမ္သာ၊ သံုးစြဲႏိုင္ဘို႔ရာ အေျခအေနေပးဘို႔လိုပါေသးတယ္။ ဝန္ထုပ္ဝန္ပိုးပဲ ျဖစ္ေနမယ္၊ စားဝတ္ေနေရး ကိုပဲ ပူပန္ေနရမယ္ ဆိုရင္လည္း မျဖစ္ေသးပါဘူး။ မနက္ျခင္ေထာင္ေပါင္၊ ညအိုးေပါင္ မိသားစုေတြ နဲ႔ တစ္ေန႔ လုပ္မွ တစ္ေန႔စားရ တဲ့ မိသားစုေတြ အတြက္ ေတာ့ ေရေလာင္းအိမ္သာ ဆိုတာ တကယ့္ ဝန္ထုပ္ဝန္ပိုး ပါ။ ေနစရာ အမိုးအကာ လံုလံုေလာက္ေလာက္ မ႐ွိ၊ ျခင္ေထာင္ မ႐ွိ၊ အဝတ္အစား ခါးလံု ႐ုံ၊ မိသားစုေတြ အိမ္သာေကာင္း ေဆာက္ႏိုင္ပါ႔မလား။
   • အက်င့္ဆိုးေတြ ကို ျပင္ေပးရပါလိမ့္မယ္။ “ Old Habits Die Hard” လို ႔ဆိုတဲ့အတိုင္း လြယ္လြယ္ကူကူ နဲ႔ ျပင္လို႔ရ မွာေတာ့ မဟုတ္သလို အတင္းအက်ပ္ ဇြတ္ခိုင္း႐ုံ နဲ႔လည္း ေအာင္ျမင္မွာမဟုတ္ပါဘူး။ ျပည္သူေတြ ကိုယ္၌က အေျခခံ စားဝတ္ေနေရး ေတြျပည့္စံုလာ၊ ဗဟုသုတ ေတြတိုးပြားလာၿပီး ကိုယ္ပိုင္ အသိစိတ္ နဲ႔ စိတ္ပါလက္ပါ ျဖစ္လာမွပဲ ဒီအက်င့္ေတြ တကယ္ေပ်ာက္ သြားမွာ ပါ။ ေတာထိုင္၊ ေရစပ္နားဆင္း ၊ လယ္ကြင္းထဲသြားတဲ့အက်င့္ေတြ နဲ႔ ျဖစ္သလို အိမ္သာ ေဆာက္တဲ့ အက်င့္ေတြက စလို႔ေပါ႔ေလ။ ဒါေတြျဖစ္လာဘို႔ ကေတာ့…
   • ႐ြာေတြမွာေတြ႕ရပါလိမ့္မယ္၊ ခေနာ္နီခေနာ္နဲ႔ ဝါးအိမ္သာေလးေတြကိုပါ။ ေျမအိုး တစ္လံုး နဲ႔ ဝါး႐ိုးတပ္ အိုးမႈတ္ခြက္ ႐ွိတဲ့ ေရေလာင္း အိမ္သာ ေလးေတြ ႐ွိသလို၊ ေရမသံုးႏိုင္တဲ့ေနရာေတြမွာေတာ့ က်င္းအိမ္သာ နဲ႔ သန္႔စင္စရာ ဒုတ္ခေနာင္းကို သံုးၾကပါတယ္။
   • ၃ ေပေလာက္နက္တဲ့ က်င္းေလးတူး သစ္သားေလးႏွစ္ေခ်ာင္းတင္ ၿပီး ဓနိပစ္ေလး သုံးေလးပစ္ ေလာက္ ကာလိုက္ရင္ အလုပ္ျဖစ္ တဲ့ အိမ္သာေတြ ႐ွိသလို က်င္းေတာင္မွမတူးပဲ ေခြးပဲစားစား၊ ၾကက္ပဲယက္ယက္္ ၊ ဝက္ပဲထိုးထိုး၊ ၿပီးေတာ့ မြစိတက္ေနတဲ့ ေလာက္ေကာင္ေတြ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ပါးပါး ေနႏိုင္ေစ တဲ့ အိမ္သာေတြ လည္း အမ်ားႀကီးပါ။ သာမန္ ယင္လံု အိမ္သာ တစ္လံုးေဆာက္ဘို႔ လိုအပ္တာေတြ ကေတာ့
     1. လိုအပ္တဲ့ေျမေနရာ႐ွိဘို႔ - တစ္ခ်ိဳ႕ ဆင္းရဲသား ရပ္ကြက္မွာ အိမ္ေတြ ျပည့္က်ပ္ ေနေအာင္ ေဆာက္ထားတာ ေနရာလြတ္ မ႐ွိေအာင္ ပါပဲ။
     2. က်င္းတူး ဘို႔ - ၅ ေပ လံုးပတ္၊ ၆ေပ အနက္ က်င္း တစ္လံုး တူးဘို႔ အားေကာင္းေမာင္းသန္ ေယာက်ာ္း တစ္ေယာက္ လိုပါတယ္။ ငွားတူးရင္ ဆင္းရဲသား ေတြ အတြက္ မသက္သာ လွပါဘူး။
     3. ယို္င္ပတ္ ခ် - ဝါးေၾကာ နဲ႔ ရက္ထားတဲ့ ယိုင္တစ္ခု ရဘို႔ က လည္း မလြယ္လွပါဘူး။
     4. အဖံုးဖံုး - မေတာ္တဆ လူကၽြံ မက်ႏိုင္ ေအာင္ ဒါဏ္ခံ ႏိုင္ဘို႔ ကလည္း အလကား မရ ပါဘူး။
     5. အိမ္သာ ေဆာက္ - ၾကမ္းခင္း၊ အကာ၊ အမိုး၊ ေရတံေလွ်ာက္၊ သစ္ေစ်း၊ ဝါးေစ်း၊ ဓနိေစ်း နဲ႔
     ဒါေတြ အားလံုး ေပါင္းရင္ ပီတိပဲ စားခြင့္ရ႐ွာ တဲ့ မူလတန္း ေက်ာင္းဆရာ တစ္ေယာက္ အတြက္ေတာင္ ...
     
     
   • UNICEF: Water Quality Handbook 2008 မွာေဖာ္ျပထား တဲ့ အေၾကာင္းအရာ ေတြ ကိုဆီေလ်ာ္ မယ္ထင္သလုိ ဘာသာျပန္ တင္ျပထားပါတယ္။ မူရင္းကို ေလ့လာခ်င္ ရင္ လည္း Download UNICEF: Water Quality Handbook 2008 လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။
     
     
     1. Sanitation promotion (က်န္းမာသန္႕ရႇင္းေရး ကို အားေပးျခင္း)
        • တကိုယ္ရည္ သန္႕ရႇင္းေရး ရဲ့ အက်ိဳးေက်းဇူး မ်ားပါလ်က္ နဲ႔ sanitation coverage က water supply coverage ထက္ မ်ားစြာ ေနာက္က် က်န္ေနတုန္းပါ။ ကမာၻ႕လူဦးေရ ရဲ့ ၄၀% ျဖစ္တဲ့ 2.4 billion က အေျခခံ sanitation facilities ကို အသံုးျပဳခြင့္မရၾကေသး ပါဘူး။ အဓိက အေၾကာင္းရင္း ကေတာ့ “လူထုေတြ ၾကားမွာေရာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်ႏိုင္တဲ့ သူေတြ အတြက္ ပါ စနစ္တက် မိလႅာစြန္႔ ႏိုင္ဘို႔ လိုအပ္ခ်က္ (ေတာင္းဆုိခ်က္) ေတြက ေရ နဲ႔ အျခား စားဝတ္ေနေရး လိုအပ္ခ်က္ ေတြ ကိုျဖည့္ဆီး ေပးႏိုင္ဘို႔ထက္ အဆေပါင္းမ်ားစြာ နည္းေနတဲ့ အေျခအေန ေတြပါ။ “
        • ေအာင္ေအာင္ ျမင္ျမင္ ေရ႐ွည္ ထိန္းသိမ္း သြား ႏိုင္မဲ့ sanitation programmes ေတြ က ႏိုင္ငံေရး အရေရာ အိမ္တြင္းေရး အရေရာ လိုအပ္ခ်က္ ျဖစ္ေၾကာင္း ဖန္တီးေပး ႏိုင္ဘို႔ပါ။
        • sanitation coverage တိုးတက္မႈ ေႏွးေကြးလြန္း တာက promotion efforts တြန္းအားေပးတဲ့ အားထုတ္လုပ္ေဆာင္မႈ ေတြ မလံုေလာက္ ေသးတာ ကို ျပသေန ပါတယ္။
        • New sanitation promotion initiatives ေတြ က coverage ကိုအ႐ွိန္ အဟုန္ နဲ႔ တိုးတက္ လာေစဘို႔ အတြက္ နည္းေပါင္း စံု အေပၚ အားထားေနရပါတယ္။ ပါဝင္တာ ေတြကေတာ့
          • ဦးတည္တဲ့ လူေတြ ရဲ့ အသိပညာ၊ ဗဟုသုတ ကို နီးနီးစပ္စပ္ ခန္႔မွန္း ႏိုင္ဘို႔ နဲ႔ ကို တြန္းအား ေပးႏိုင္ဘို႔ အတြက္ လိုအပ္တဲ့ ဆန္းစစ္ ေလ့လာမႈ နဲ႔ အေျခခံ စစ္တမ္း ေကာက္ယူမႈ ေတြကို ပိုေကာင္းေအာင္ လုပ္ ဘို႔။
          • ဆက္သြယ္မႈ နည္းပညာ အမ်ိဳးမ်ိဳး နဲ႔ media (ေရဒီယို၊ သတင္းစာ၊ တီဗီ၊ မဂၢဇင္း၊ ဂ်ာနယ္၊ စသည္.) ကို အသံုးျပဳၿပီး social marketing approaches ကိုသံုးၿပီး လူထု ဆီေရာက္ ေအာင္ ေၾကာ္ျငာ ေပးႏိုင္ဘို႔
        
        
     2. Community-led total sanitation (CLTS) [လူထု ေတြ ဦးေဆာင္ တဲ့ အလံုးစံု သန္႔႐ွင္းေရး ]
        • CLTS ဆိုတာကေတာ့ မိလႅာစြန္႔တဲ့ ပံုစံ နဲ႔ အႏၲရာယ္ ျဖစ္ေစႏိုင္တာေတြ ကို ကိုယ့္ဖာသာ ကိုယ္ သိေစ ႏိုင္ဘို႔ အားေပးျခင္း ျဖင့္ open defecation (အိမ္သာမ႐ွိ ပဲ အေလးစြန္႔ျခင္း) ကို ေလွ်ာ့ခ်ရာ ကစလို႔ လံုးလံုး မ႐ွိေတာ့ တဲ့ အထိ တြန္းအားေပး ႏိုင္ေစမဲ့ နည္းလမ္း ျဖစ္ပါတယ္။
        • ဒီနည္းလမ္း က လူေတြကို အိမ္သာေဆာက္ဘို႔ ၊ ပစၥည္းေတြ ေထာက္ပံ့ ဘို႔ ကို တိုက္႐ိုက္ အေလးအနက္ ထားေျပာ တာ မဟုတ္ပဲ လူထု နဲ႔ တစ္ဦးခ်င္း အေပၚကို ဦးတည္ခ်က္ ထား၊ open defecation ရဲ့ က်န္းမာေရး အႏၲရာယ္ ျဖစ္ေစႏိုင္တာေတြ ကို ေသခ်ာသိနား လည္ေစဘို႔ ပညာေပး ၿပီး၊ ႐ြံ႐ွာ ေအာ္ဂလီ ဆန္စရာ နဲ႔ ႐ွက္စရာ ဆိုတဲ့ အသိ နဲ႔ တြန္းအား ေပးျခင္းျဖင့္ ေစ်းခ်ိဳခ်ိဳ ကိုယ္ပိုင္ အိမ္သာ ေဆာက္သံုး ႏိုင္ဘို႔ ကို ဦးတည္ပါတယ္။
        • CLTS ရဲ့အႏၲိမ ရည္မႇန္းခ်က္ ေတြ ကေတာ့ “ open defecation-free” status ကိုရဘို႔ နဲ႔ ဆက္လက္ထိန္းသိမ္း ႏိုင္ေစ ဘို႔ျဖစ္ပါတယ္။
        • The CLTS approach က အထူးသျဖင့္ Bangladesh မွာေအာင္ျမင္မႈ ရေနပါ ၿပီး MDG target for sanitation ကို မွီေတာ့မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ MDG target for sanitation ဆိုတာကေတာ့ UNDP (United Nations Development Programme) ကသတ္မွတ္ ထားတဲ့ Millennium Development Goals (MDGs) ကိုေျပာတာပါ။ Cambodia, Ethiopia, Indonesia နဲ႔ အျခားႏိုင္ငံ ေတြမွာ လည္း စတင္ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ၿပီး ေအာင္ျမင္မႈ ရေနတာ ေတြ႔ရပါတယ္။
        
        
     3. Design and technologies (ဒီဇိုင္း နဲ႔ နည္းပညာ)
        • sanitation technologies မွာ categories ႏွစ္ခု ႐ွိပါတယ္။ on-site နဲ႔ off-site ပါ။
        • On-site technologies ဆိုတာကေတာ့ အိမ္သာ၊ က်င္း (သို႔) မိလႅာကန္ ေတြ နဲ႔ အိမ္နားမွာ မိလႅာ ေတြ ကိုစြန္႔ပစ္ တဲ့ နည္းပါ။
        • Off-site technologies: water-borne sewage systems လို Manhole ေတြ ပိုက္လိုင္းေတြ နဲ႔ မိလႅာေတြ ကို အေဝးကုိ ပို႔ပစ္တဲ့ နည္းပါ။
        • off-site systems ေတြက အၾကမ္းအားျဖင့္ မိလႅာေတြ အေဝးကို ပို႔ပစ္တာမို႔ အဲဒီ လူထု အတြက္ေတာ့ ပိုၿပီးေတာ့ သန္႔႐ွင္းေစပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ off-site systems ေတြကို ေကာင္းေကာင္း မြန္မြန္ ထိန္းထိန္းသိမ္းသိမ္း မလုပ္ ႏိုင္ရင္ ေတာ့ ေျပာင္းျပန္ ျဖစ္သြား ပါလိမ့္မယ္။ တစ္ခါတစ္ရံ လူေနအုပ္စု တစ္စုဆီ ကစြန္႔ထုတ္ လိုက္တဲ့ မိလႅာ က ေနာက္ လူေနအုပ္စု ဆီေရာက္သြား ႏိုင္ပါ ေသးတယ္။
        • off-site systems ေတြထက္ ကုန္က်စရိတ္ သက္သာတာ မို႔ On-site solutions ကို ေ႐ြးခ်ယ္ ၾကပါတယ္။ အဓိက သံုးတဲ့ on-site systems ေတြကေတာ့
          1. simple pit latrines, (႐ိုး႐ိုး က်င္းတူး အိမ္သာ)
          2. ventilated pit latrines, (အနံ႔ ထြက္ရန္ ေလေပါက္ ပါေသာ က်င္း)
          3. pour-flush latrines (ေရေလာင္းအိမ္သာ) and
          4. septic tanks (မိလႅာကန္)
          
          
        • UNICEF: Water Quality Handbook 2008 ထဲမွာ ေဖာ္ျပထား တဲ့ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံ ေတြ အတြက္ အိမ္သာ ေတြ အေၾကာင္း ကို ေအာက္က ဇယား မွာ ဘာသာျပန္ ေပး ထားပါတယ္။

     Technology (နည္းပညာ)	Advantages (အားသာခ်က္)	Disadvantages (အားနည္းခ်က္)
     Simple pit latrine (႐ိုး႐ိုး က်င္းတူး အိမ္သာ)	ကုန္က်စရိတ္ အသက္သာ ဆံုး မိသားစုဝင္ ေတြကိုယ္တိုင္ ေဆာက္ႏိုင္ ေရေလာင္းရန္ မလို	ယင္ ကိုမထိန္းႏိုင္ အနံ႔ ထြက္ မိ႐ိုးဖလာ သာမန္ ပစၥည္းေတြ နဲ႔လုပ္ထားရင္ ၿပိဳက် ပ်က္စီးႏိုင္
     Ventilated pit latrine (အနံ႔ ထြက္ရန္ ေလေပါက္ ပါေသာ က်င္း)	ကုန္က်စရိတ္ သက္သာ ယင္ေပါက္ပြားမႈ ကို ေလ်ာ့ခ် ႏိုင္ အနံ႔ အသက္ ကို ေလ်ာ့ခ် ႏိုင္ ေရေလာင္းရန္ မလို	အိမ္သာ ထိထိေရာက္ေရာက္ အလုပ္လုပ္ေစ ႏိုင္ဘို႔ အိမ္သာ၏ အတြင္း ပိုင္း ေမွာင္ေနဘို႔ လိုအပ္တာ မို႔၊ အထူးသျဖင့္ ကေလးေတြ အတြက္ ထိခိုက္မႈ ႐ွိႏိုင္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံ တိုင္းမွာ ရခ်င္မွ ရႏိုင္မဲ့ screening and vent pipe အတြက္ materials ပစၥည္းေတြလိုအပ္ပါတယ္။ အတန္သင့္ ကၽြမ္းက်င္ တဲ့ အလုပ္သမား လိုအပ္ ပါတယ္။
     Pour-flush latrine (ေရေလာင္းအိမ္သာ)	ယင္ေတြ ကို ႐ွင္းႏိုင္ အနံ႔ကို ဖယ္ထုတ္ႏိုင္ အိမ္သာ နဲ႔က်င္း တဲ့ ေနစရာမလို (အိမ္သာ ကိုအိမ္ ထဲမွာ ထားႏိုင္) မိလႅာကန္ ကိုမျမင္ရ (အိမ္သာထဲမွ) Sewer Pipeline ေတြ႐ွိလာ တဲ့ အခ်ိန္ အသင့္ သြယ္ထုတ္ ႏိုင္	ေစ်းႀကီး ေရေလာင္းဘို႔ ပံုမွန္ေရျဖည့္ထား ဘို႔လိုအပ္ အတန္သင့္ ကၽြမ္းက်င္ တဲ့ အလုပ္သမား လိုအပ္ ပါတယ္။ ဒုတ္ကေနာင္း လို ေျပာင္းဖူး႐ိုး လို ခပ္မာမာ နဲ႔မွ အီးကံုး တတ္တဲ့ (solid anal cleaning materials) ေတြသံုးတဲ့ ေနရာေတြ အတြက္ မသင့္ေတာ္။ Permeable Soil စိမ့္ ထြက္ႏိုင္တဲ့ ေျမမ်ိဳး လိုအပ္ Periodic Sludging - ရံဖန္ရံခါ အဖတ္ေတြ ဆယ္ထုတ္ ဘို႔ လိုအပ္။
     Septic tanks (မိလႅာကန္)	ေရေလာင္းအိမ္သာ အတိုင္း Sewer ကိုဆက္ထားတဲ့ flush toilet လို convenience မ်ိဳးရႏိုင္	ေစ်းအႀကီးဆံုး ပံုမွန္ လံုလံုေလာက္ေလာက္ ရႏိုင္တဲ့ ေရ အေတာ္မ်ားမ်ား လိုအပ္ Skilled Labour (ကၽြမ္းက်င္ တဲ့ အလုပ္သမား) လိုအပ္၊ Permeable soil စိမ့္ ထြက္ႏိုင္တဲ့ ေျမမ်ိဳး လိုအပ္၊ Periodic Sludging - ရံဖန္ရံခါ အဖတ္ေတြ ဆယ္ထုတ္ ဘို႔ လိုအပ္၊

     
     
     
   • အိမ္သာ မသံုးတာ ဟာ မိမိက်န္းမာ ေရးသာ မကပဲ အမ်ားျပည္သူ က်န္းမာေရး ပါ ထိခိုက္ေစ ႏိုင္တာ မို႔ အိမ္သာ အားလံုး သံုးခြင့္ ရေအာင္ ပံ့ပိုးသင့္ တာပံ့ပိုး၊ ၾကပ္မတ္ သင့္တာ ၾကပ္မတ္ သင့္ပါၿပီ။
     
   • ေက်ာင္းအိမ္သာ ေတြ အထူး အုပ္စုထဲ မွာ ပါဝင္ ပါတယ္။ Sanitation facilities (တကိုယ္ရည္ သန္႔႐ွင္းေရး စနစ္၊ အိမ္သာ ေကာင္းေကာင္း။ ) ႐ွိတဲ့ ေက်ာင္း မွာ ကေလးေတြ ေက်ာင္းပိုအပ္ လာေစၿပီး စာသင္ၾကားမႈ ကိုပို တိုးတက္ ေစ ႐ံုသာမက ကေလးေတြ က လူထုၾကားထဲကုိ သန္႔႐ွင္းေရး အတြက္ ေထာက္ခံေျပာဆို ေပး ၾကမွာ ပါ။
   • ဒါေၾကာင့္ အိမ္သာ ဒီဇိုင္း လုပ္တဲ့ အခါ သူတို႔ သံုးဘို႔ အားေပးႏိုင္တဲ့ ဒီဇိုင္း ျဖစ္ဘို႔ လိုပါတယ္။ privacy လို႔ ေခၚတဲ့ သီးသန္႔ (လူေတြ ေခ်ာင္းမၾကည့္ႏိုင္) တာက အဓိက စဥ္းစားရမဲ့ အခ်က္ပါ၊ အထူးသျဖင့္ မိန္းကေလး ေတြ အတြက္ ေပါ႔။ လံုျခံဳတဲ့ တံခါးေတြ နဲ႔ အျခား privacy features ေတြ ကိုထည့္သြင္း စဥ္းစား ေပးရပါမယ္။ က်ား၊မ သီးသန္႔ ခြဲထားတဲ့ အိမ္သာ မွ မိန္းကေလး ေတြ ပို အသံုးျပဳေၾကာင္း ေလ့လာခ်က္ ေတြ က ျပသ ပါတယ္။
   • ကေလးေတြ ရဲ့ အ႐ြယ္အစား နဲ႔ အျခားအေၾကာင္းအရာ ေတြကို လည္း ထည့္သြင္း စဥ္းစား ရပါမယ္။ အေအာင္ျမင္ဆံုး အိမ္သာ ဒီဇိုင္း ကေတာ့ ဒီဇိုင္း ကာလ တစ္ေလွ်ာက္ ကေလးေတြ ကိုယ္တိုင္ ပါဝင္ပတ္သက္ ခြင့္ ရထားတဲ့ ဒီဇိုင္းေတြ ပဲျဖစ္ပါတယ္။
   
   - ဆက္ရန္ -
   
   
2. ျမန္မာျပည္ နဲ႔ ေရေကာင္းေရသန္႔ (1)